Αλκιβιάδης

I

(Αθήνα 452 – Γρύνιο Φρυγίας 402 π.Χ.).Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός. Δισέγγονος του Κλεισθένη, ανιψιός του Περικλή (ο οποίος μάλιστα τον κηδεμόνευε αρκετά χρόνια, γιατί o πατέρας του Κλεινίας είχε σκοτωθεί στη μάχη της Κορώνειας το 447 π.Χ.) και μαθητής του Σωκράτη (ο οποίος τον υπεραγαπούσε και πρώτος αυτός του είχε τονίσει τα αξιοσημείωτα προσόντα του), παρουσιάζεται από τις αρχαίες πηγές ακατανίκητος ηγέτης που κατόρθωσε να ασκεί κατά περιόδους έντονη γοητεία στον δήμο των Αθηναίων. Παράτολμα γενναίος, οξυδερκής πολιτικός και μεγαλοφυής στρατηγός, συγχρόνως όμως αδίστακτος, ήταν o πρώτος μεγάλος Αθηναίος πολιτικός που έθετε τον εαυτό του και το άστρο του ψηλότερα από την πόλη του.

O Α. πολιτεύτηκε στο τέλος της πρώτης φάσης του Πελοποννησιακού πολέμου (γύρω στο 421 π.Χ.) και από την αρχή εναντιώθηκε στη φιλειρηνική πολιτική του σωφρονέστατου Νικία, για να παρουσιαστεί σε λίγο ως ανανεωτής του παλιού αθηναϊκού ονείρου για πανελλήνια κυριαρχία. Η ευκαιρία δόθηκε το 415 π.Χ., όταν η Έγεστα στη Σικελία ζήτησε τη βοήθεια των Αθηναίων στον πόλεμό της με τους κατοίκους του Σελινούντα που τους υποστήριζαν οι Συρακούσιοι. Διακηρύσσοντας πως μια νίκη στη Σικελία θα προωθούσε τους Αθηναίους μέχρι την Καρχηδόνα, οπότε θα ήταν αναγκασμένοι να υποταχθούν σε αυτούς οι Σπαρτιάτες και όλοι οι Έλληνες, τους έπεισε να επιχειρήσουν τη μεγάλη εκστρατεία, που οδήγησε στη φοβερή καταστροφή τους (413 π.Χ.), και για την οποία «τίποτα δεν έμεινε που να μη χάθηκε», κατά την τραγική έκφραση του Θουκυδίδη. Ο ίδιος ο Α. δεν είχε προφτάσει να ενεργήσει στην εκστρατεία: πολιτικοί του αντίπαλοι του είχαν αποδώσει το σκάνδαλο των Ερμοκοπιδών και γι’ αυτό είχε ανακληθεί στην Αθήνα για να δικαστεί. Για να αποφύγει όμως τη δίκη και την τιμωρία για ασέβεια –δηλαδή τον βέβαιο θάνατο– διέφυγε από τους Θουρίους στη Σπάρτη, όπου έδωσε τις πολύτιμες για τους Σπαρτιάτες συμβουλές του, οι οποίες τους οδήγησαν στον θρίαμβο της Σικελίας. Μετά την ήττα της Σικελίας που κλόνισε τη δημοκρατία στην Αθήνα, ο Α. προέτρεψε τους δυσαρεστημένους συμμάχους να εγκαταλείψουν την Αθήνα και συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να πλησιάσουν τους Πέρσες, οι οποίοι άρχισαν έτσι να γίνονται ρυθμιστές των ελληνικών πραγμάτων.

Όταν θεωρήθηκε ύποπτος στη Σπάρτη, o Α. πέρασε με εκπληκτική ευκολία στο στρατόπεδο των Περσών, ανακλήθηκε ύστερα στην Αθήνα (411 π.Χ.), κατόρθωσε να αποσοβήσει σύρραξη στην Αθήνα ύστερα από την προσωρινή μεταπολίτευση του 411 π.Χ., σημείωσε σειρά από λαμπρές ναυτικές νίκες για λογαριασμό των Αθηναίων, εξασφάλισε τον απόλυτο έλεγχο του Βοσπόρου και την άνοιξη του 407 επέστρεψε θριαμβευτής στην πόλη του. Τον επόμενο χρόνο θεωρήθηκε υπεύθυνος για την ήττα του αναπληρωτή του Αντίοχου στο Νότιον και από τότε δεν ξαναγύρισε στην Αθήνα· εκπατρίστηκε στα κτήματά του κοντά στη Βισάνθη, στη Θράκη, και παρακολούθησε ως θεατής τις κινήσεις του αθηναϊκού και του σπαρτιατικού στόλου. Μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς, που δεν θα συνέβαινε αν άκουγαν τις συμβουλές του, κατέφυγε για λόγους ασφάλειας στη Φρυγία, όπου του παραχώρησε ένα κάστρο o σατράπης Φαρνάβαζος, o οποίος όμως έδωσε διαταγή να τον δολοφονήσουν κατ’ απαίτηση των Σπαρτιατών.

Έτσι εγκατέλειψε τα εγκόσμια ένας από τους μεγαλοφυέστερους Αθηναίους πολιτικούς του 5ου αι., που με την υπέρμετρη φιλοδοξία του και την απέραντη ματαιοδοξία του άφησε την ανάμνηση ενός τυχοδιώκτη. Ο ηδύς πολιτικός, που η φυσιογνωμία του είχε γοητεύσει τον ίδιο τον Πλάτωνα, εγκαινίαζε με την παρουσία του τη νέα γενιά πολιτικών, που διέφερε από τον Θεμιστοκλή, τον Κίμωνα ή τον Περικλή. Η διδασκαλία των σοφιστών είχε κλονίσει τις πατροπαράδοτες αρχές της αθηναϊκής δημοκρατίας και στη θέση της βαθιάς πίστης στους θεσμούς και στον άνθρωπο του καθήκοντος είχε μπει τώρα η αμφισβήτηση για τα πάντα.

Προτομή του Αλκιβιάδη, του πολιτικού και στρατηγού που κυριάρχησε στην ιστορία της Αθήνας στα τέλη του 5ου αι. π.Χ.

II

Όνομα διαφόρων ιστορικών προσώπων.

1. Αθηναίος, σύγχρονος του Κλεισθένη (6ος αι. π.Χ.). Ήταν πρόξενος των Λακεδαιμονίων, αλλά αργότερα συνδέθηκε με τον αντίπαλό τους Ισαγόρα.

2. Εξάδελφος του συνώνυμου πολιτικού (5ος αι. π.Χ.). Μετά τη δίκη των Ερμοκοπιδών δημεύτηκε η κτηματική περιουσία του κοντά στον Ωρωπό.

3. Πολίτης της Σπάρτης στα χρόνια της τυραννίας του Νάβιδα (207 π.Χ.). Όταν ο τύραννος τον εξόρισε μαζί με τον φίλο του Αρέα, κατέφυγαν στους Αχαιούς, οι οποίοι και τους φιλοξένησαν. Μετά τον θάνατο του Νάβιδα, μάλιστα, τους επανέφεραν στη Σπάρτη. Οι δύο άντρες, αν και είχαν ευεργετηθεί από τους Αχαιούς, τους συκοφάντησαν στους Ρωμαίους, όταν πήγαν στη Ρώμη ως πρεσβευτές της Σπάρτης. Η στάση τους αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι μισούσαν τους Αχαιούς, γιατί είχαν γκρεμίσει τα τείχη της πόλης τους και είχαν καταργήσει τους νόμους του Λυκούργου. Οι Αχαιοί τους καταδίκασαν τότε σε θάνατο (185 π.Χ.) με τη δικαιολογία ότι κατά τη συνθήκη μεταξύ Ρωμαίων και Αχαιών, πρέσβεις στη Ρώμη είχε το δικαίωμα να στέλνει μόνο το Κοινό των Αχαιών. Πρέσβεις όμως των Ρωμαίων που πήγαν στην Αχαΐα πέτυχαν την αθώωσή τους και τη διευθέτηση των διαφορών μεταξύ Αχαιών και Λακεδαιμονίων.

4. Οπαδός της αίρεσης των Ελκεσαϊτών, κατά τους χριστιανικούς χρόνους, που υποστήριζαν ότι δύο άγγελοι παρέδωσαν σε κάποιον Ελκεσάς μια Βίβλο, στην οποία αναφερόταν ότι όσοι αμαρτάνουν πρέπει να ξαναβαφτίζονται «συν τοις ενδύμασι». Οι Ελκεσαΐτες υποστήριζαν επίσης, κατά παράβαση της χριστιανικής διδασκαλίας, ότι o Ιησούς ήταν άνθρωπος και όχι θεός.

III

Όνομα δύο χριστιανών μαρτύρων.

1. Φυλακίστηκε στους διωγμούς του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου το 177 και μαρτύρησε με βασανιστήρια το ίδιο έτος. Η Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 2 Ιουνίου.

2. Κάηκε ζωντανός. H Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 16 Αυγούστου.